Aminotransferase (ALT): การตรวจสุขภาพตับที่คุณควรรู้
ALT คืออะไร?
ALT หรือ Alanine Aminotransferase (บางครั้งเรียกว่า SGPT) เป็นการตรวจเลือดที่ช่วยบ่งบอกสุขภาพตับ Alanine Aminotransferase (ALT) เป็นเอนไซม์ที่พบมากในเซลล์ตับ และในปริมาณเล็กน้อยในเซลล์อื่นๆ เช่น กล้ามเนื้อหัวใจและกล้ามเนื้อลาย เอนไซม์นี้ช่วยในกระบวนการเผาผลาญโปรตีน ในคนที่มีสุขภาพดี ระดับ ALT ในเลือดจะต่ำ แต่เมื่อตับถูกทำลายหรืออักเสบ เช่น จากโรคตับอักเสบหรือตับไขมัน ระดับ ALT ในเลือดจะสูงขึ้น การตรวจ ALT มักทำควบคู่กับการตรวจเอนไซม์ตับอื่นๆ เช่น AST (Aspartate Aminotransferase), bilirubin และ ALP (Alkaline Phosphatase) เพื่อประเมินการทำงานของตับอย่างครบถ้วน
ความสำคัญของการตรวจ ALT
การตรวจ ALT มีประโยชน์ในหลายด้าน:
- ตรวจคัดกรองและวินิจฉัยโรคตับ: ช่วยตรวจหาความเสียหายของตับจากโรค เช่น ตับอักเสบ (hepatitis), ตับไขมัน (fatty liver), หรือตับแข็ง (cirrhosis)
- ประเมินปัจจัยเสี่ยง: เหมาะสำหรับผู้ที่มีความเสี่ยง เช่น ดื่มแอลกอฮอล์มาก, รับประทานยาที่มีพิษต่อตับ, หรือมีภาวะอ้วน
- ติดตามการรักษา: ใช้ติดตามการตอบสนองต่อการรักษาในผู้ป่วยโรคตับ เช่น ผู้ป่วยไวรัสตับอักเสบ
ดูข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ โรคตับ.
เมื่อไรแพทย์จะสั่งตรวจ ALT?
แพทย์จะสั่งตรวจ ALT และการทำงานของตับเมื่อ:
- มีอาการของโรคตับ: เช่น ดีซ่าน (ตัวเหลือง ตาเหลือง), อ่อนเพลีย, เบื่ออาหาร, ปวดท้องหรือแน่นชายโครงขวา, ท้องบวม (ท้องมาน), ปัสสาวะสีเข้ม, หรือคันผิวหนัง
- มีปัจจัยเสี่ยง: เช่น ดื่มแอลกอฮอล์มาก, มีประวัติครอบครัวเป็นโรคตับ, รับประทานยาหรือสมุนไพรที่อาจทำลายตับ, เป็นเบาหวาน, หรือมีภาวะน้ำหนักเกิน
ระดับ ALT ปกติ
ระดับ ALT ปกติ (หน่วย: U/L หรือหน่วยต่อลิตร):
- ผู้ชาย: 10–40 U/L
- ผู้หญิง: 7–35 U/L
- เด็ก: 10–30 U/L (อาจแตกต่างตามอายุ)
หมายเหตุ: ค่าปกติอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแปลผล
สาเหตุที่ทำให้ ALT สูง
ระดับ ALT ที่สูงอาจเกิดจากสาเหตุต่อไปนี้:
- โรคตับ: เช่น ไวรัสตับอักเสบ (hepatitis A, B, C), ตับไขมัน (ทั้งจากแอลกอฮอล์และไม่ใช่แอลกอฮอล์), ตับแข็ง (cirrhosis), หรือมะเร็งตับ
- ตับอักเสบจากแอลกอฮอล์: การดื่มแอลกอฮอล์มากหรือเรื้อรัง
- ยาหรือสารพิษ: เช่น การใช้ยาเกินขนาด (paracetamol), ยารักษาวัณโรค (rifampicin), หรือสมุนไพรบางชนิด
- โรคอื่นๆ: เช่น mononucleosis, pancreatitis, หรือภาวะตับขาดเลือด (จากความดันโลหิตต่ำหรือหัวใจวาย)
- ภาวะอื่นๆ: เช่น กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน (myocardial infarction) หรือโรคกล้ามเนื้อ (ในกรณีที่ ALT สูงเล็กน้อย)
คำแนะนำ: หาก ALT สูงมาก (เช่น มากกว่า400 U/L) อาจบ่งบอกถึงตับอักเสบรุนแรง แต่ไม่ได้ยืนยันว่าเกิดจากไวรัสเสมอไป ควรตรวจเพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุ เช่น อัลตราซาวนด์ตับ หรือการตรวจไวรัสตับอักเสบ
ความสัมพันธ์ระหว่าง AST และ ALT (De Ritis Ratio)
อัตราส่วน AST:ALT หรือที่เรียกว่า De Ritis Ratio ช่วยแยกแยะสาเหตุของความเสียหายตับ:
- อัตราส่วน น้อยกว่า1: พบในไวรัสตับอักเสบ, ตับไขมัน หรือโรคตับเรื้อรังที่ยังคงที่
- อัตราส่วน 1–2: อาจบ่งบอกถึงตับอักเสบจากแอลกอฮอล์, โรคตับเรื้อรังที่มีพังผืด, หรือไวรัสตับอักเสบที่แย่ลง
- อัตราส่วน มากกว่า2: พบในตับอักเสบจากแอลกอฮอล์เฉียบพลัน, ตับวาย, หรือตับขาดเลือด
หมายเหตุ: อัตราส่วนนี้ควรแปลผลร่วมกับอาการและการตรวจอื่นๆ
วิธีเตรียมตัวก่อนตรวจ ALT
นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร แนะนำขั้นตอนต่อไปนี้เพื่อให้ผลการตรวจแม่นยำ:
- แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้: เช่น ยาลดไขมัน, ยาแก้ปวด (เช่น paracetamol), หรือสมุนไพร เพราะอาจส่งผลต่อผลตรวจ
- งดดื่มแอลกอฮอล์: อย่างน้อย 24 ชั่วโมงก่อนตรวจ เพื่อป้องกันผลกระทบต่อตับ
- อาจต้องงดอาหาร: บางห้องปฏิบัติการอาจแนะนำให้งดอาหาร 8–12 ชั่วโมงก่อนตรวจ
การดูแลตัวเองเมื่อ ALT สูง
หากผล ALT สูง คุณสามารถดูแลตัวเองได้ ดังนี้:
- ลดแอลกอฮอล์: งดหรือลดการดื่มแอลกอฮอล์เพื่อลดภาระตับ
- รับประทานอาหารดีต่อตับ: เช่น ผักใบเขียว, ผลไม้ (เช่น อะโวคาโด), และอาหารที่มีไขมันดี (เช่น ปลาแซลมอน) หลีกเลี่ยงอาหารทอดและไขมันสูง
- ควบคุมน้ำหนัก: หากน้ำหนักเกิน การลดน้ำหนัก 5–10% ช่วยลดตับไขมันได้
- ออกกำลังกาย: ออกกำลังกายสม่ำเสมอ เช่น เดินเร็ว 30 นาที 5 วันต่อสัปดาห์ เพื่อส่งเสริมสุขภาพตับ
- ตรวจสุขภาพเป็นประจำ: หากมีโรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน ควรตรวจ ALT และตับเป็นประจำ
ข้อมูลอื่นๆ ที่น่ารู้เกี่ยวกับ ALT
- ALT และ AST: อัตราส่วน AST:ALT (De Ritis Ratio) ช่วยแยกแยะสาเหตุของความเสียหายตับ เช่น ตับอักเสบจากแอลกอฮอล์หรือไวรัส
- ALT ต่ำ: มักไม่มีความสำคัญทางคลินิก แต่อาจเกิดจากภาวะขาดวิตามิน B6 (pyridoxine) ซึ่งจำเป็นต่อการทำงานของเอนไซม์ ALT [web: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5539902/]
- ปัจจัยที่รบกวนผล: การออกกำลังกายหนักก่อนตรวจอาจทำให้ ALT สูงขึ้นชั่วคราว
| De Ritis Ratio Decision Limit | ||||
|---|---|---|---|---|
| โรคหรือสุขภาพ | <1.0 | 1.0 to <1.5 | 1.5 to <2.0 | ≥ 2.0 |
| แข็งแรง | ผู้หญิง (up to 1.7) | เด็ก | ทารก | |
| Men (up to 1.3) | ||||
| ไวรัสตับอักเสบ | กำลังดีขึ้น | แย่ลง | ตับวาย | |
| ตับอักเสบจากสุรา | กำลังดีขึ้น | ติดสุรา | ตับอักเสบเฉียบพลัน | |
| โรคตับเรื้อรัง | คงที่ | เสี่ยงต่อการเกิดพังผืด | Other Causes | |
| โรคกล้ามเนื้อ | เรื้อรัง | กำลังดีขึ้น | เฉียบพลัน | |
กรณีค่า ALT สูงเกินกว่า 400 U/L นับเป็นการยืนยันว่าอาจเกิดจากไวรัสแน่ ๆ จึงไม่จำเป็นต้องพิจารณาอัตราส่วน
อาการแสดงโรคตับอักเสบ
ผู้ที่มีความเสี่ยงการโรคตับ
การแปลผลเลือด
ค่าปกติเท่ากับ 0 – 48 U/L (หน่วย ยูนิตต่อลิตร)
ค่าเอนไซม์ตับ ALT ที่สูงกว่าปกติ สาเหตุ
การตรวจ ALT ในประเทศไทย
การตรวจ ALT สามารถทำได้ที่โรงพยาบาลและคลินิกทั่วไปในประเทศไทย เช่น รพ.สต., โรงพยาบาลรัฐ และโรงพยาบาลเอกชน ค่าใช้จ่ายโดยทั่วไปอยู่ที่ 100–300 บาท ขึ้นอยู่กับสถานที่
ตารางสรุประดับ ALT
| กลุ่ม | ระดับปกติ (U/L) | ความหมายหากสูง |
|---|---|---|
| ผู้ชาย | 10–40 | อาจบ่งบอกถึงความเสียหายของตับ |
| ผู้หญิง | 7–35 | อาจบ่งบอกถึงความเสียหายของตับ |
| เด็ก | 10–30 | ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแปลผล |
สรุป
Aminotransferase (ALT) เป็นการตรวจเลือดที่ช่วยบ่งบอกสุขภาพตับ การเข้าใจผล ALT จะช่วยให้คุณตระหนักถึงปัญหาตับและดูแลตัวเองได้ดีขึ้น หากผลผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติมและวางแผนการดูแลสุขภาพ
ทบทวนวันที่: 21 เมษายน 2568
โดย: นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์