การตรวจ Alkaline Phosphatase (ALP): ค่าสูงและต่ำบ่งบอกโรคอะไร
การตรวจ Alkaline Phosphatase (ALP) เป็นการตรวจเลือดที่ช่วยประเมินสุขภาพตับ กระดูก และอวัยวะอื่นๆ บทความนี้จะอธิบายว่า ALP คืออะไร ความหมายของผลตรวจ เมื่อไรควรตรวจ การแปรผล และคำถามที่พบบ่อย เพื่อให้ประชาชนทั่วไปเข้าใจได้ง่าย
อัลคาไลน์ฟอสฟาเทส (ALP) คืออะไร?
ALP เป็นเอนไซม์ที่พบในเนื้อเยื่อต่างๆ โดยมีมากในตับ (แหล่งหลัก), กระดูก, ลำไส้, ไต และรก (ในหญิงตั้งครรภ์) ALP มีบทบาทในการสลายโปรตีนและกำจัดกลุ่มฟอสเฟตจากโมเลกุล (dephosphorylation) ซึ่งสำคัญต่อกระบวนการสร้างกระดูกและการทำงานของตับ การตรวจ ALP วัดระดับเอนไซม์นี้ในเลือดเพื่อช่วยวินิจฉัยโรคตับ กระดูก และภาวะอื่นๆ [web:0, web:1]
หน้าที่ของ ALP
- การสร้างกระดูก: ALP ช่วยในการสะสมแคลเซียมและฟอสเฟตเพื่อสร้างกระดูก ทำให้กระดูกแข็งแรง
- การทำงานของตับ: สนับสนุนการผลิตน้ำดี ช่วยย่อยไขมันและกำจัดสารพิษ
- การย่อยอาหาร: ช่วยดูดซึมสารอาหารในลำไส้เล็ก
- การทำงานของไต: ช่วยขับฟอสเฟตผ่านปัสสาวะ [web:1, web:6]
เมื่อไรควรตรวจ ALP?
แพทย์อาจสั่งตรวจ ALP ในกรณีต่อไปนี้:
- มีอาการของโรคตับ เช่น ตัวเหลือง, ปวดท้องด้านขวาบน, คลื่นไส้, หรือปัสสาวะสีเข้ม
- มีอาการของโรคกระดูก เช่น ปวดกระดูก, กระดูกเปราะ, หรือกระดูกผิดรูป
- เป็นส่วนหนึ่งของการตรวจสุขภาพประจำปี เช่น ชุดตรวจการทำงานของตับ (Liver Function Tests)
- ติดตามการรักษาโรคตับเรื้อรัง, Paget’s disease, หรือมะเร็งที่แพร่กระจายไปกระดูก
- สงสัยภาวะขาดสารอาหาร เช่น การขาดวิตามินดี หรือสังกะสี [web:0, web:4]
ปัจจัยที่มีผลต่อการตรวจ
- ยาบางชนิดอาจจะมีผลต่อตับ เช่นยาปฏิชีวนะ ยาคุมกำเนิด ยาแอสไพริน ยารักษาเบาหวาน
- วัยทองซึ่งจะมีค่า ALP สูงกว่าคนทั่วไป
- เด็กจะมีค่า ALPสูงกว่าผู้ใหญ่
- ดื่มสุรา
- การตั้งครรภ์:ระดับ ALP จะเพิ่มขึ้นตามธรรมชาติในระหว่างการตั้งครรภ์การดูแลสุขภาพของคุณ
วิธีการตรวจ ALP
การตรวจ ALP เป็นการเจาะเลือดที่ข้อศอก ใช้เวลาไม่เกิน 5 นาที และมีความเสี่ยงต่ำ การเตรียมตัวอาจรวมถึง:
- งดอาหาร 10–12 ชั่วโมงก่อนตรวจ โดยเฉพาะในผู้ที่มีเลือดกรุ๊ป O หรือ B เนื่องจากอาหารมันอาจเพิ่มระดับ ALP ชั่วคราว
- แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาหรืออาหารเสริมที่ใช้ เช่น ยาคุมกำเนิดหรือยาปฏิชีวนะ [web:4]
ค่าปกติ (อาจแตกต่างตามห้องปฏิบัติการ):
- ผู้ใหญ่: 44–147 IU/L
- เด็กและวัยรุ่น: สูงถึง 500 IU/L (เนื่องจากกระดูกเจริญเติบโต)
- หญิงตั้งครรภ์: 38–229 IU/L (ไตรมาส 3) [web:0, web:1]
ระดับ ALP สูงบ่งบอกโรคอะไร?
ระดับ ALP สูงอาจบ่งชี้ปัญหาสุขภาพ ดังนี้:
- โรคตับและท่อน้ำดี:
- ตับอักเสบ (เช่น ไวรัสตับอักเสบ B, C)
- ท่อน้ำดีอุดตัน (จากนิ่วหรือมะเร็ง)
- ตับแข็ง
- มะเร็งตับหรือมะเร็งที่แพร่กระจายไปตับ
- ฝีในตับหรือการติดเชื้อทางเดินน้ำดี [web:0, web:1]
- โรคกระดูก:
- Paget’s disease (กระดูกผิดรูปและเปราะ)
- กระดูกนิ่ม (osteomalacia)
- มะเร็งกระดูกหรือมะเร็งที่แพร่กระจายไปกระดูก (เช่น จากมะเร็งเต้านมหรือต่อมลูกหมาก)
- กระดูกอักเสบ (osteomyelitis)
- กระดูกหักที่กำลังสมาน [web:1, web:6]
- ภาวะอื่นๆ:
- การตั้งครรภ์ (โดยเฉพาะไตรมาส 2-3)
- เด็กและวัยรุ่น (จากกระดูกเจริญเติบโต)
- มะเร็งบางชนิด (เช่น มะเร็งต่อมน้ำเหลือง)
- ต่อมพาราไทรอยด์ทำงานมาก (hyperparathyroidism)
- การติดเชื้อรุนแรง (sepsis) หรือวัณโรคกระดูก [web:0, web:4]
หมายเหตุ: ผู้ที่มีเลือดกรุ๊ป B หรือ O อาจมี ALP สูงกว่าปกติเล็กน้อยโดยไม่ผิดปกติ [web:4]
ระดับ ALP ต่ำบ่งบอกโรคอะไร?
ระดับ ALP ต่ำพบได้น้อย และอาจบ่งชี้:
- ภาวะขาดสารอาหาร: เช่น การขาดสังกะสี, แมกนีเซียม, โปรตีน, หรือวิตามินซี
- โรคทางพันธุกรรม:
- Hypophosphatasia (กระดูกเปราะและหักง่าย)
- Wilson’s disease (สะสมทองแดงในตับ)
- ภาวะไทรอยด์ทำงานต่ำ (hypothyroidism)
- โลหิตจางจากวิตามินบี 12 (pernicious anemia) [web:0, web:1, web:4]
หมายเหตุ: ระดับ ALP ต่ำอาจไม่ต้องรักษา หากไม่มีอาการ แพทย์อาจตรวจเพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุ
การแปรผลการตรวจ ALP
การแปรผลต้องพิจารณาร่วมกับปัจจัยต่างๆ:
- ระดับ ALP สูง:
- หาก ALT, AST, GGT, หรือ bilirubin สูง อาจบ่งชี้ปัญหาตับหรือท่อน้ำดี
- หากแคลเซียมหรือฟอสเฟตผิดปกติ อาจบ่งชี้ปัญหากระดูก
- อาจตรวจ ALP isoenzyme เพื่อระบุแหล่งที่มา (ตับ, กระดูก, หรืออื่นๆ) [web:6]
- ระดับ ALP ต่ำ:
- ตรวจระดับสังกะสี, แมกนีเซียม, หรือวิตามินบี 12
- อาจตรวจต่อมไทรอยด์หรือพันธุกรรมสำหรับ hypophosphatasia [web:1]
ปัจจัยที่อาจรบกวนผล:
- ยา เช่น ยาคุมกำเนิด, ยาปฏิชีวนะ, ยาต้านชัก, หรือยารักษาเบาหวาน
- การตั้งครรภ์, เด็ก/วัยรุ่น, หรือการดื่มสุรา
- อาหารมัน (ในกรุ๊ปเลือด O หรือ B) [web:0, web:4]
จะทำอย่างไรหากระดับ ALP ผิดปกติ?
หากผล ALP สูงหรือต่ำ แพทย์อาจแนะนำ:
- ตรวจการทำงานของตับเพิ่มเติม (ALT, AST, GGT, bilirubin)
- ตรวจภาพถ่าย เช่น อัลตราซาวนด์ตับ, X-ray กระดูก, หรือ CT scan
- ตรวจเลือดอื่นๆ เช่น ระดับวิตามินดี, สังกะสี, หรือแคลเซียม
- ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ เช่น อายุรแพทย์ตับหรือศัลยแพทย์กระดูก [web:0, web:1]
คำเตือน: ข้อมูลนี้ไม่สามารถทดแทนคำแนะนำจากแพทย์ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อการวินิจฉัยและรักษาที่เหมาะสม
สรุป
การตรวจ ALP เป็นเครื่องมือสำคัญในการประเมินสุขภาพตับและกระดูก ค่าสูงอาจบ่งชี้โรคตับ (เช่น ตับอักเสบ, ท่อน้ำดีอุดตัน), โรคกระดูก (เช่น Paget’s disease), หรือการตั้งครรภ์ ส่วนค่าต่ำอาจบ่งชี้การขาดสารอาหารหรือโรคหายาก เช่น hypophosphatasia การแปรผลต้องพิจารณาร่วมกับผลตรวจอื่นๆ หากมีอาการ เช่น ตัวเหลือง, ปวดกระดูก, หรืออ่อนเพลีย ควรปรึกษาแพทย์ทันที
