Thromboplastin Time (PTT): การตรวจการแข็งตัวของเลือดที่คุณควรรู้

Thromboplastin Time (PTT) หรือ Partial Thromboplastin Time เป็นการตรวจเลือดที่ช่วยบ่งบอกว่าระบบการแข็งตัวของเลือดทำงานได้ดีแค่ไหน บทความนี้จัดทำโดย นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์ที่มีประสบการณ์ 30 ปี เพื่อให้ประชาชนเข้าใจการตรวจ PTT เหตุผลที่ต้องตรวจ วิธีเตรียมตัว และการแปลผล

Thromboplastin Time (PTT) คืออะไร?

Thromboplastin Time หรือ PTT (Partial Thromboplastin Time) และ Activated Partial Thromboplastin Time (aPTT) เป็นการตรวจเลือดที่วัดระยะเวลาที่เลือดใช้ในการแข็งตัว โดยวัดเป็นวินาที ปกติเมื่อคุณมีแผลเลือดออก ร่างกายจะส่งโปรตีนที่เรียกว่า ปัจจัยการแข็งตัวของเลือด (clotting factors) ไปยังบริเวณที่บาดเจ็บ เพื่อสร้างลิ่มเลือดและหยุดเลือด โปรตีนเหล่านี้ เช่น factor VIII, IX, XI, XII, X, V, II (prothrombin), I (fibrinogen), รวมถึง prekallikrein (PK) และ high molecular weight kininogen (HK) ทำงานร่วมกันในกระบวนการแข็งตัวของเลือด

PTT ตรวจสอบการทำงานของ intrinsic pathway และ common pathway ของระบบการแข็งตัว โดยไม่รวม factor VII และ XIII มักใช้ร่วมกับการตรวจ Prothrombin Time (PT) ซึ่งวัดการทำงานของ factor VII, X, V, II และ fibrinogen เพื่อให้เห็นภาพรวมของระบบการแข็งตัวที่ครบถ้วน [web: https://medlineplus.gov/lab-tests/partial-thromboplastin-time-ptt-test/]

หากปัจจัยการแข็งตัวขาดหายไป ระดับต่ำ หรือทำงานผิดปกติ อาจทำให้:

• เลือดแข็งตัวช้าเกินไป: นำไปสู่เลือดออกไม่หยุด เช่น ในโรคฮีโมฟีเลีย
• เลือดแข็งตัวเร็วเกินไป: เพิ่มความเสี่ยงเกิดลิ่มเลือด ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะร้ายแรง เช่น หัวใจวาย, ลิ่มเลือดในปอด, หรือลิ่มเลือดที่ขา

ทำไมต้องตรวจ PTT?

แพทย์จะสั่งตรวจ PTT เพื่อ:

• หาสาเหตุของเลือดออกหรือฟกช้ำง่าย: เช่น มีรอยจ้ำเลือดมากเกินไป, เลือดออกนานหลังบาดเจ็บ, เลือดกำเดาไหล, เหงือกเลือดออกง่าย, เลือดออกในข้อต่อ, หรือประจำเดือนมามากในผู้หญิง
• ตรวจหาโรคเลือดออก: เช่น ฮีโมฟีเลีย (hemophilia A และ B), โรค von Willebrand, หรือความผิดปกติทางพันธุกรรมอื่นๆ ที่ส่งผลต่อปัจจัยการแข็งตัว
• ตรวจหาโรคแพ้ภูมิตัวเอง: เช่น โรคลูปัส (lupus) หรือกลุ่มอาการแอนติฟอสโฟไลปิด (antiphospholipid syndrome) ซึ่งอาจรบกวนการแข็งตัวของเลือด
• ติดตามการใช้ยาละลายลิ่มเลือด: เช่น heparin เพื่อปรับปริมาณยาให้เหมาะสม
• ประเมินความเสี่ยงก่อนผ่าตัด: เพื่อดูว่ามีความเสี่ยงเลือดออกมากเกินไปหรือไม่ (ไม่ได้ใช้เป็นการตรวจตามปกติก่อนผ่าตัดทุกครั้ง)
• ตรวจการทำงานของตับ: เพราะตับผลิตปัจจัยการแข็งตัว หากตับมีปัญหา อาจส่งผลต่อ PTT
• ตรวจหาสาเหตุการแท้งบุตร: ในบางกรณีที่สงสัยว่ามีปัญหาการแข็งตัวของเลือด

เมื่อไรควรตรวจ PTT?

คุณอาจต้องตรวจ PTT หากมีอาการหรือภาวะดังต่อไปนี้:

• มีรอยช้ำหรือเลือดออกง่ายโดยไม่ทราบสาเหตุ
• มีลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำหรือหลอดเลือดแดงสาเหตุอาจรวมถึงบางอย่างโรคแพ้ภูมิตัวเอง เช่นโรคลูปัส และกลุ่มอาการแอนติฟอสโฟไลปิด
• โรคตับ (ตับของคุณสร้างปัจจัยการแข็งตัวของเลือดส่วนใหญ่)
• มีประวัติการแท้งบุตรซ้ำๆ
• ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคเลือดออกหรือการแข็งตัวผิดปกติ
• กำลังใช้ยา heparin เพื่อรักษาโรคที่เกี่ยวกับลิ่มเลือดตรวจสอบเพื่อปรับยากลุ่มละลายลิ่มเลือด
• การแท้งบุตร
• เลือดออกง่ายเช่น ประจำเดือนมามากในผู้หญิง เหงือกที่มีเลือดออกง่าย เลือดกำเดาไหล มีเลือดออกในข้อต่อของคุณ

ค่า PTT ปกติคือเท่าไหร่?

ค่า PTT ปกติโดยทั่วไปอยู่ที่:

• PTT: 25–35 วินาที
• aPTT: 30–40 วินาที (มีการเติมสารกระตุ้น ทำให้เลือดแข็งตัวเร็วขึ้น)

สำหรับผู้ที่ใช้ยา heparin ค่า aPTT อาจตั้งเป้าไว้ที่ 60–80 วินาที หรือประมาณ 1.5–2.5 เท่าของค่าปกติ เพื่อป้องกันลิ่มเลือด

หมายเหตุ: ค่าปกติอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแปลผล

อะไรอาจส่งผลต่อผลการทดสอบของฉัน

ยาบางชนิดอาจส่งผลต่อผลการทดสอบนี้ ซึ่งรวมถึงเฮปารินและวาร์ฟาริน (Coumadin) ในปริมาณมาก หากคุณกำลังใช้ยาเหล่านี้ ให้ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ ผู้ให้บริการของคุณอาจต้องการให้คุณหยุดรับก่อนการทดสอบ

ค่า PTT ผิดปกติบ่งบอกอะไร?

ค่า PTT สูง (เลือดแข็งตัวช้า)

หากค่า PTT สูงกว่าปกติ อาจบ่งบอกถึง:

• โรคเลือดออก: เช่น ฮีโมฟีเลีย A (ขาด factor VIII), ฮีโมฟีเลีย B (ขาด factor IX), หรือโรค von Willebrand (VWD) ซึ่งอาจเป็นแบบที่ 1, 2 หรือ 3 ขึ้นอยู่กับความรุนแรง
• โรคตับ: ตับผลิตปัจจัยการแข็งตัวได้น้อยลง ในโรคตับรุนแรงทั้ง PT และ PTT จะสูงขึ้น
• การใช้ยาละลายลิ่มเลือดมากเกินไป: เช่น heparin หรือ warfarin
• ขาดวิตามิน K: ซึ่งจำเป็นต่อการสร้าง factor II, VII, IX, X และโปรตีน C, S
• โรคแพ้ภูมิตัวเอง: เช่น โรคลูปัส หรือ antiphospholipid syndrome ซึ่งรบกวนการแข็งตัวของเลือด
• ภาวะมะเร็งบางชนิด: เช่น มะเร็งเม็ดเลือดขาว
• การแพร่กระจายของหลอดเลือดแข็งตัว (DIC): ในระยะหลังของ DIC อาจทำให้ PTT สูงขึ้น เนื่องจากปัจจัยการแข็งตัวถูกใช้ไปมาก

คำแนะนำ: หากค่า PTT สูงมาก (เช่น มากกว่า 70 วินาทีใน aPTT) อาจบ่งบอกถึงความเสี่ยงเลือดออกรุนแรง ควรปรึกษาแพทย์ทันที

ค่า PTT ต่ำ (เลือดแข็งตัวเร็ว)

หากค่า PTT ต่ำกว่าปกติ (พบได้น้อย) อาจบ่งบอกถึง:

• ความเสี่ยงลิ่มเลือด: เช่น เสี่ยงต่อภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด
• ระยะเริ่มต้นของ DIC: ที่มีการแข็งตัวมากเกินไป
• มะเร็งขั้นสูง: เช่น มะเร็งรังไข่, ลำไส้ใหญ่, หรือตับอ่อน ที่แพร่กระจายแล้ว
• การตั้งครรภ์ซ้ำแล้วแท้ง: อาจเกี่ยวข้องกับโรคแพ้ภูมิตัวเอง

วิธีเตรียมตัวก่อนตรวจ PTT

แนะนำขั้นตอนต่อไปนี้เพื่อให้ผลการตรวจแม่นยำ:

1. แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้: รวมถึงยาละลายลิ่มเลือด (เช่น heparin, warfarin), ยาแก้ปวด (เช่น aspirin), ยาแก้แพ้, สมุนไพร, วิตามิน, อาหารเสริม หรือยาเสพติด เพราะอาจส่งผลต่อผลตรวจ
2. อาจต้องงดยาบางตัว: หากแพทย์แนะนำ อาจต้องหยุดยาบางชนิดชั่วคราว เช่น antihistamines หรือ salicylates
3. ดื่มน้ำให้เพียงพอ: เพื่อให้เจาะเลือดได้ง่ายขึ้น
4. หลีกเลี่ยงมื้ออาหารหนัก: เพราะไขมันในเลือดสูงอาจรบกวนผลตรวจ

ขั้นตอนการตรวจ PTT

การตรวจ PTT เป็นการเจาะเลือดขั้นพื้นฐาน ใช้เวลาเพียงไม่กี่นาที โดยมีขั้นตอนดังนี้:

1. เจ้าหน้าที่จะทำความสะอาดผิวบริเวณที่เจาะ
2. พันสายยางรอบต้นแขน เพื่อเพิ่มแรงดันให้เส้นเลือดขยาย
3. ใช้เข็มขนาดเล็กเจาะเข้าไปในเส้นเลือด (มักเป็นบริเวณข้อศอกหรือหลังมือ)
4. เก็บตัวอย่างเลือดในหลอดที่มีสาร citrate เพื่อป้องกันเลือดแข็งตัว
5. ถอนเข็มและพันผ้าพันแผลที่จุดเจาะ

ความเสี่ยง: การเจาะเลือดอาจทำให้รู้สึกเจ็บเล็กน้อย, มีรอยช้ำ, วิงเวียนศีรษะ หรือติดเชื้อได้ในบางกรณี แต่โอกาสเกิดน้อยมาก

การดูแลตัวเองหากผล PTT ผิดปกติ

หากผล PTT ผิดปกติ คุณสามารถดูแลตัวเองเบื้องต้น ดังนี้:

• หากค่า PTT สูง:
  • หลีกเลี่ยงกิจกรรมเสี่ยงต่อการบาดเจ็บ เช่น กีฬาที่มีการปะทะ
  • รับประทานอาหารที่มีวิตามิน K เช่น ผักใบเขียว (คะน้า, ผักโขม) เพื่อช่วยการแข็งตัวของเลือด
  • ปรึกษาแพทย์เพื่อปรับยา เช่น ลดปริมาณ heparin หากใช้อยู่
• หากค่า PTT ต่ำ:
  • ดื่มน้ำมากๆ เพื่อป้องกันภาวะเลือดข้น
  • หลีกเลี่ยงการอยู่นิ่งนานๆ เช่น นั่งเครื่องบินนาน เพื่อลดความเสี่ยงลิ่มเลือด
  • ปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติม เช่น อาจต้องตรวจ D-Dimer เพื่อดูความเสี่ยงลิ่มเลือด

การตรวจอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง

แพทย์อาจสั่งตรวจเพิ่มเติมร่วมกับ PTT เพื่อวินิจฉัยให้แน่ชัด เช่น:

• Prothrombin Time (PT): วัดการทำงานของ factor VII, X, V, II และ fibrinogen
• Thrombin Time (TT): วัดการเปลี่ยน fibrinogen เป็น fibrin
• Activated Clotting Time (ACT): ใช้ติดตามการใช้ heparin ในระหว่างการผ่าตัด
• Dilute Russell Viper Venom Test (DRVVT): ใช้ตรวจหา lupus anticoagulant
• การนับเกล็ดเลือด: เพื่อดูจำนวนเกล็ดเลือด
• การตรวจ von Willebrand Factor: เพื่อวินิจฉัยโรค von Willebrand

หากสงสัยว่าเกี่ยวข้องกับโรคลูปัส อาจมีการตรวจ LA-PTT ซึ่งเป็น PTT รูปแบบพิเศษ เพื่อหาโปรตีนที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวและการแท้งบุตร

ภาพประกอบ

การตรวจ PTT ในประเทศไทย

การตรวจ PTT สามารถทำได้ที่โรงพยาบาลหรือคลินิกทั่วไปในประเทศไทย เช่น รพ.สต., โรงพยาบาลรัฐ และโรงพยาบาลเอกชน ค่าใช้จ่ายโดยทั่วไปอยู่ที่ 200–500 บาท ขึ้นอยู่กับสถานที่ ผลการตรวจมักทราบภายในไม่กี่ชั่วโมงถึง 1 วัน ดูข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ บริการตรวจสุขภาพในประเทศไทย.

ตารางสรุปค่า PTT

สรุป

Thromboplastin Time (PTT) เป็นการตรวจที่สำคัญเพื่อดูว่าระบบการแข็งตัวของเลือดทำงานได้ดีแค่ไหน ช่วยวินิจฉัยปัญหาเลือดออกง่าย, ลิ่มเลือด, หรือโรคที่เกี่ยวข้อง เช่น ฮีโมฟีเลีย และยังใช้ในการปรับยา heparin หากผลผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติมและดูแลสุขภาพอย่างเหมาะสม

ทบทวนวันที่: 21 เมษายน 2568
โดย: นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์

เอกสารอ้างอิง

• MedlinePlus: Partial Thromboplastin Time (PTT) Test
• Cleveland Clinic: PTT Test
• Medscape: Partial Thromboplastin Time, Activated
• StatPearls: Partial Thromboplastin Time

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ PTT (FAQ)

Thromboplastin Time (PTT) คืออะไร?

Thromboplastin Time หรือ PTT (Partial Thromboplastin Time) เป็นการตรวจเลือดที่วัดระยะเวลาที่เลือดใช้ในการแข็งตัว ช่วยบ่งบอกปัญหาการแข็งตัวของเลือด เช่น เลือดออกง่ายหรือเกิดลิ่มเลือด

ค่า PTT ปกติคือเท่าไหร่?

ค่า PTT ปกติอยู่ที่ 25–35 วินาที แต่ค่าอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ

อะไรทำให้ค่า PTT สูง?

ค่า PTT สูงอาจเกิดจากโรคเลือดออกผิดปกติ เช่น ฮีโมฟีเลีย, โรคตับ, การใช้ยาละลายลิ่มเลือดมากเกินไป หรือภาวะขาดวิตามิน K

ต้องเตรียมตัวอย่างไรก่อนตรวจ PTT?

แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้ เช่น ยาละลายลิ่มเลือดหรือยาแก้ปวด และอาจต้องงดยาบางตัวชั่วคราวตามคำแนะนำของแพทย์