Atypical Lymphocyte: สัญญาณการติดเชื้อไวรัสและสุขภาพเม็ดเลือดขาว
เมื่อผลตรวจเลือดระบุว่าเจอ Atypical Lymphocyte หรือ ลิมโฟไซต์ผิดปกติ คุณอาจสงสัยว่ามันคืออะไร? ลิมโฟไซต์ผิดปกติคือเม็ดเลือดขาวที่มีขนาดใหญ่และรูปร่างเปลี่ยนไป มักบ่งชี้ การติดเชื้อไวรัส เช่น Epstein-Barr virus (EBV) หรือ cytomegalovirus (CMV) แต่บางครั้งอาจเกี่ยวข้องกับภาวะร้ายแรง เช่น มะเร็งเม็ดเลือดขาว บทความนี้ผ่านการทบทวน (review) จากแหล่งทางการแพทย์ที่น่าเชื่อถือ และนำเสนอ (offer) คำแนะนำที่เข้าใจง่ายเกี่ยวกับสาเหตุ การตรวจ และการดูแล เพื่อปกป้องสุขภาพของคุณ!
Atypical Lymphocyte คืออะไร?
Atypical Lymphocyte หรือ ลิมโฟไซต์ผิดปกติ (reactive lymphocytes) คือเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซต์ที่มีขนาดใหญ่กว่าปกติ (15–30 ไมครอน) และมีลักษณะผิดปกติ เช่น ไซโตพลาสซึมมากและย้อมสีฟ้า (basophilic), นิวเคลียสผิดรูป และมีนิวคลีโอลัส (นิวเคลียสย่อย) เด่นชัด ลิมโฟไซต์ปกติมีขนาด 7–15 ไมครอน และทำหน้าที่ต่อสู้เชื้อโรคในระบบภูมิคุ้มกัน เมื่อร่างกายเผชิญการติดเชื้อ เช่น EBV ลิมโฟไซต์จะถูกกระตุ้นโดยแอนติเจน กลายเป็น atypical lymphocyte เพื่อผลิตไซโตไคน์ (ใน T lymphocyte) หรือพัฒนาเป็น plasma cell ที่ผลิตแอนติบอดี (ใน B lymphocyte).
มักพบในผลตรวจ Complete Blood Count (CBC) โดยระบุเป็นเปอร์เซ็นต์ของเม็ดเลือดขาวทั้งหมด ปกติลิมโฟไซต์คิดเป็น 20–40% และ atypical lymphocyte ควรน้อยกว่า 10% หรือไม่พบ.
สาเหตุของ Atypical Lymphocyte
Atypical lymphocyte ส่วนใหญ่เกิดจาก การติดเชื้อไวรัส แต่มีสาเหตุอื่นๆ ดังนี้:
- การติดเชื้อไวรัส:
- Epstein-Barr Virus (EBV): ก่อโรค infectious mononucleosis ทำให้เกิดไข้, เจ็บคอ, ต่อมน้ำเหลืองโต
- Cytomegalovirus (CMV): ทำให้เกิดอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่
- Viral Hepatitis: เช่น hepatitis A, B, C
- ไวรัสอื่นๆ เช่น HIV, หัด, หัดเยอรมัน, ไข้เลือดออก, คางทูม
- โรงพยาบาลมักนำเสนอ (offer) การตรวจไวรัส เช่น EBV serology และแพทย์จะทบทวน (review) ผล
- การติดเชื้อแบคทีเรียและปรสิต:
- เช่น วัณโรค, บรูเซลโลซิส, ท็อกโซพลาสโมซิส
- แพทย์จะทบทวน (review) ผลตรวจ CBC และอาจนำเสนอ (offer) การตรวจเพิ่มเติม
- โรคภูมิคุ้มกันทำลายตัวเอง:
- เช่น โรค SLE, โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ เนื่องจากการกระตุ้นภูมิคุ้มกันเรื้อรัง
- ปฏิกิริยาจากยา:
- ยากันชัก (เช่น phenytoin), ยาปฏิชีวนะ อาจก่อให้เกิดจากปฏิกิริยาภูมิแพ้
- แพทย์จะทบทวน (review) ประวัติการใช้ยา
- มะเร็ง:
- มะเร็งเม็ดเลือดขาว, มะเร็งต่อ Dezนน้ำเหลือง (พบน้อย)
หมายเหตุ: ผู้ป่วยเบาหวานที่มีภูมิคุ้มกันอ่อนแออาจเสี่ยงต่อการติดเชื้อไวรัสมากขึ้น ส่งผลให้พบ atypical lymphocyte.
อาการเมื่อพบ Atypical Lymphocyte
Atypical lymphocyte เองไม่มีอาการเฉพาะ แต่อาการขึ้นกับสาเหตุ:
- ไข้: พบใน EBV, CMV
- เจ็บคอ: ใน mononucleosis จาก EBV
- ต่อมน้ำเหลืองโต: ที่คอ, รักแร้
- อ่อนเพลีย: เหนื่อยล้าเป็นสัปดาห์
- ผื่น: เช่น ในไข้เลือดออก, CMV
- ตับหรือม้ามโต: ใน EBV, hepatitis
คำเตือน: หากมีไข้สูง, อ่อนเพลียรุนแรง, หรือต่อมน้ำเหลืองโตนานเกิน 2 สัปดาห์ ควรให้แพทย์ทบทวน (review) ผลตรวจ CBC เพื่อหาสาเหตุ เช่น มะเร็ง.
กลุ่มเสี่ยงต่อ Atypical Lymphocyte
กลุ่มต่อไปนี้ควรให้แพทย์ทบทวน (review) และนำเสนอ (offer) การตรวจ CBC:
- ผู้ที่มีไข้, เจ็บคอ, หรือต่อมน้ำเหลืองโต
- ผู้สัมผัสผู้ป่วยติดเชื้อไวรัส เช่น EBV, CMV
- ผู้มีภูมิคุ้มกันอ่อนแอ เช่น เบาหวาน, HIV, ใช้ยากดภูมิ
- เด็กและวัยรุ่น (EBV พบบ่อย)
การตรวจ Atypical Lymphocyte
แพทย์จะทบทวน (review) ผลตรวจต่อไปนี้เพื่อระบุ atypical lymphocyte และสาเหตุ:
- Complete Blood Count (CBC) with Differential:
- เจาะเลือดเพื่อนับเม็ดเลือดขาวและระบุเปอร์เซ็นต์ atypical lymphocyte
- ปกติ: <10% หรือไม่พบ, 10–20% อาจบ่งชี้การติดเชื้อ, >20% อาจสงสัยมะเร็ง
- รพ.สต. และโรงพยาบาลมักนำเสนอ (offer) การตรวจ CBC ฟรีในระบบบัตรทอง หรือราคา 200–500 บาทในโรงพยาบาลเอกชน [สมมติ]
- Peripheral Blood Smear:
- ตรวจสไลด์เลือดใต้กล้องจุลทรรศน์เพื่อยืนยันลักษณะ เช่น ไซโตพลาสซึม basophilic, นิวคลีโอลัสเด่นชัด
- แยกแยะระหว่างการติดเชื้อและมะเร็ง
- การตรวจไวรัส:
- ตรวจ serology (เช่น Monospot test สำหรับ EBV), CMV, hepatitis
- PCR สำหรับกรณีซับซ้อน
- การตรวจเพิ่มเติม:
- อัลตราซาวนด์: ตรวจตับ, ม้าม, ต่อมน้ำเหลือง
- Bone marrow biopsy: หากสงสัยมะเร็ง
การเตรียมตัว:
- ไม่ต้องงดอาหารสำหรับ CBC
- แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยา เช่น ยากันชัก, ยากดภูมิ
- หลีกเลี่ยงการติดเชื้อก่อนตรวจ เช่น สวมหน้ากาก
เมื่อแพทย์พบ Atypical Lymphocyte จะทำอะไรต่อ?
หากแพทย์ทบทวน (review) และยืนยันพบ atypical lymphocyte:
- ซักประวัติ: อาการ, ประวัติสัมผัสผู้ป่วย, การใช้ยา
- ตรวจร่างกาย: ต่อมน้ำเหลือง, ตับ, ม้าม
- ตรวจเพิ่มเติม:
- ตรวจ serology/PCR สำหรับไวรัส
- หากสงสัยมะเร็ง อาจนำเสนอ (offer) bone marrow biopsy
- เกณฑ์ส่งต่อแพทย์โลหิตวิทยา:
- Atypical lymphocyte >20% หรือพบต่อเนื่อง
- อาการรุนแรง เช่น ไข้สูงนาน, น้ำหนักลด
การดูแลเมื่อพบ Atypical Lymphocyte
เรานำเสนอ (offer) คำแนะนำที่ผ่านการทบทวน (review) เพื่อดูแลเมื่อพบ atypical lymphocyte:
- พักผ่อน: นอนหลับ 7–8 ชั่วโมง/คืน
- ดื่มน้ำ: 1.5–2 ลิตร/วัน ป้องกันภาวะขาดน้ำจากไข้
- รักษาการติดเชื้อ:
- ไวรัส เช่น EBV, CMV มักหายเองใน 2–4 สัปดาห์
- ใช้ paracetamol ลดไข้ตามแพทย์แนะนำ
- แบคทีเรีย เช่น วัณโรค ใช้ยาปฏิชีวนะ
- หลีกเลี่ยงการแพร่เชื้อ:
- ล้างมือ, สวมหน้ากาก, หลีกเลี่ยงการสัมผัสใกล้ชิด
- รพ.สต. อาจนำเสนอ (offer) คำแนะนำสุขอนามัย
- จัดการสาเหตุอื่น:
- หยุดยาที่ก่อปฏิกิริยา เช่น phenytoin
- โรคภูมิคุ้มกัน เช่น SLE ใช้ยากดภูมิ
- ติดตามผล:
- ตรวจ CBC ซ้ำใน 2–4 สัปดาห์
- หากอาการไม่ดีขึ้น แพทย์จะทบทวน (review) และนำเสนอ (offer) ตรวจเพิ่มเติม
คำเตือน: อย่าใช้ยาต้านไวรัสหรือปฏิชีวนะโดยไม่ปรึกษาแพทย์
ตารางระดับ Atypical Lymphocyte และความเสี่ยง
ระดับ atypical lymphocyte ช่วยประเมินความเสี่ยง:
| Atypical Lymphocyte (%) | ความเสี่ยง | คำแนะนำ |
|---|---|---|
| <10% หรือไม่พบ | ความเสี่ยงต่ำ | ตรวจสุขภาพประจำปี ดูแลสุขภาพทั่วไป |
| 10–20% | ความเสี่ยงปานกลาง | ตรวจไวรัส เช่น EBV, CMV และติดตาม CBC ใน 2–4 สัปดาห์ |
| >20% | ความเสี่ยงสูง | ปรึกษาแพทย์โลหิตวิทยา ตรวจเพิ่มเติม เช่น bone marrow biopsy |
หมายเหตุ: สีในตารางแสดงระดับความเสี่ยง: เขียว (ต่ำ), เหลือง (ปานกลาง), แดง (สูง).
สรุป
Atypical Lymphocyte เป็นสัญญาณของ การติดเชื้อไวรัส เช่น EBV, CMV หรือบางครั้งบ่งชี้ภาวะร้ายแรง เช่น มะเร็งเม็ดเลือดขาว การตรวจ CBC และ peripheral blood smear ช่วยระบุสาเหตุ เรานำเสนอ (offer) คำแนะนำที่ผ่านการทบทวน (review) เช่น พักผ่อน, ดื่มน้ำ, รักษาการติดเชื้อ และติดตามผล อย่าตื่นตระหนก—ให้แพทย์ทบทวน (review) และเริ่มดูแลวันนี้!
ทบทวนวันที่: 19 เมษายน 2568
โดย: ทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโลหิตวิทยา
เอกสารอ้างอิง
ข้อมูลผ่านการทบทวน (review) จากแหล่งที่น่าเชื่อถือ:
- MedlinePlus: Complete Blood Count (CBC)
- Cleveland Clinic: Infectious Mononucleosis
- Mayo Clinic: Cytomegalovirus (CMV)
- WebMD: Atypical Lymphocytes
- Wintrobe’s Clinical Hematology. 14th ed. Philadelphia, PA: Wolters Kluwer; 2018.
