Glycohemoglobin HbA1c: การตรวจน้ำตาลสะสมที่คุณควรรู้

Glycohemoglobin HbA1c หรือที่เรียกสั้นๆ ว่า HbA1c เป็นการตรวจเลือดที่ช่วยบ่งบอกว่าระดับน้ำตาลในเลือดของคุณถูกควบคุมได้ดีแค่ไหนในช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา บทความนี้จัดทำโดย นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์ที่มีประสบการณ์ 30 ปี เพื่อให้ประชาชนเข้าใจการตรวจ HbA1c เหตุผลที่ต้องตรวจ วิธีเตรียมตัว และการแปลผล สำหรับทั้งผู้ใหญ่และเด็ก

Glycohemoglobin HbA1c คืออะไร?

Glycohemoglobin HbA1c เป็นการตรวจเลือดที่วัดเปอร์เซ็นต์ของฮีโมโกลบิน (โปรตีนในเม็ดเลือดแดง) ที่จับกับน้ำตาลกลูโคส เรียกว่าน้ำตาลสะสม ฮีโมโกลบินปกติจะจับกับออกซิเจนเพื่อส่งไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกาย แต่เมื่อระดับน้ำตาลในเลือดสูง เช่น ในผู้ป่วยเบาหวาน น้ำตาลจะจับกับฮีโมโกลบินมากขึ้น กลายเป็น HbA1c

เนื่องจากเม็ดเลือดแดงมีอายุประมาณ 120 วัน การตรวจ HbA1c จึงบ่งบอกถึงระดับน้ำตาลเฉลี่ยในช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา ช่วยให้แพทย์ประเมินการควบคุมเบาหวานและความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน เช่น โรคหัวใจ, ไตวาย, หรือตาบอดจากเบาหวาน

ทำไมต้องตรวจ HbA1c?

แพทย์จะสั่งตรวจ HbA1c เพื่อ:

• วินิจฉัยโรคเบาหวาน: ช่วยยืนยันว่าคุณเป็นเบาหวานหรืออยู่ในภาวะก่อนเบาหวาน (prediabetes)
• ติดตามการควบคุมเบาหวาน: ดูว่าระดับน้ำตาลในเลือดถูกควบคุมได้ดีแค่ไหนในช่วง 2-3 เดือน
• ประเมินความเสี่ยงภาวะแทรกซ้อน: เช่น โรคหัวใจ, ไตวาย, เส้นประสาทถูกทำลาย, หรือตาบอดจากเบาหวาน
• ปรับแผนการรักษา: เช่น ปรับยา, อาหาร, หรือการออกกำลังกาย เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลให้ดีขึ้น

เมื่อไรควรตรวจ HbA1c?

คุณอาจต้องตรวจ HbA1c หากคุณ:

• มีอาการของเบาหวาน เช่น หิวน้ำบ่อย, ปัสสาวะบ่อย, น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
• มีปัจจัยเสี่ยงของเบาหวาน เช่น อายุมากกว่า 45 ปี, น้ำหนักเกิน, มีประวัติครอบครัวเป็นเบาหวาน
• ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นเบาหวาน เพื่อติดตามการควบคุมระดับน้ำตาล
• อยู่ในภาวะก่อนเบาหวาน (prediabetes) เพื่อติดตามความเสี่ยง
• เป็นเด็กที่มีเบาหวาน เพื่อติดตามการควบคุมน้ำตาลและป้องกันภาวะแทรกซ้อน

American Diabetes Association แนะนำให้ผู้ป่วยเบาหวานตรวจ HbA1c อย่างน้อย 2 ครั้งต่อปี หากควบคุมระดับน้ำตาลได้ดี หรือทุก 3 เดือนหากควบคุมได้ไม่ดี

ขั้นตอนการตรวจ HbA1c

การตรวจ HbA1c เป็นการตรวจเลือดที่ง่ายและไม่เจ็บตัวมาก โดยมีขั้นตอนดังนี้:

1. แพทย์หรือพยาบาลจะเจาะเลือดจากแขนหรือปลายนิ้ว ปริมาณเลือดที่ใช้เพียงเล็กน้อย
2. ส่งตัวอย่างเลือดไปยังห้องปฏิบัติการเพื่อวิเคราะห์ปริมาณ HbA1c
3. ผลการตรวจมักทราบภายใน 1-2 วัน

ความเสี่ยง: การตรวจ HbA1c มีความเสี่ยงน้อยมาก อาจมีรอยช้ำเล็กน้อยจากการเจาะเลือด

ค่า HbA1c ปกติคือเท่าไหร่?

สำหรับผู้ใหญ่

ค่า HbA1c วัดเป็นเปอร์เซ็นต์ (%) โดยแบ่งระดับดังนี้:

• ปกติ: น้อยกว่า 5.7%
• ภาวะก่อนเบาหวาน (Prediabetes): 5.7–6.4%
• เบาหวาน: 6.5% หรือสูงกว่า

สำหรับผู้ป่วยเบาหวาน แพทย์อาจตั้งเป้าให้ค่า HbA1c ต่ำกว่า 7% เพื่อลดความเสี่ยงภาวะแทรกซ้อน อย่างไรก็ตาม เป้าหมายนี้อาจแตกต่างกันไปตามอายุและสภาวะสุขภาพของแต่ละคน

สำหรับเด็ก

ค่า HbA1c สำหรับเด็กที่เป็นเบาหวานควรอยู่ในระดับที่สูงกว่าเป้าหมายของผู้ใหญ่เล็กน้อย เพื่อลดความเสี่ยงจากภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ โดยแบ่งตามช่วงอายุดังนี้:

หมายเหตุ: เป้าหมายนี้อาจปรับเปลี่ยนได้ตามสภาวะของเด็กแต่ละคน ควรปรึกษาแพทย์เพื่อกำหนดเป้าหมายที่เหมาะสม

ค่า HbA1c ผิดปกติบ่งบอกอะไร?

ค่า HbA1c สูง

หากค่า HbA1c สูงกว่าปกติหรือเป้าหมาย อาจบ่งบอกถึง:

• การควบคุมระดับน้ำตาลไม่ดี: ในช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา แสดงว่าระดับน้ำตาลในเลือดสูงเกินไป
• โรคเบาหวาน: หากค่า HbA1c ≥ 6.5% และยืนยันผลซ้ำ
• ภาวะก่อนเบาหวาน: หากค่า HbA1c อยู่ในช่วง 5.7–6.4%
• ความเสี่ยงภาวะแทรกซ้อน: ค่า HbA1c ที่สูงเพิ่มโอกาสเกิดโรคแทรกซ้อน เช่น โรคหัวใจ, ไตวาย, เส้นประสาทถูกทำลาย, หรือตาบอด

สาเหตุที่ทำให้ค่า HbA1c สูง ได้แก่:

• การควบคุมอาหารไม่ดี: เช่น รับประทานน้ำตาลหรือคาร์โบไฮเดรตมากเกินไป
• ขาดการออกกำลังกาย: การไม่ออกกำลังกายทำให้ร่างกายใช้กลูโคสได้น้อยลง
• การติดเชื้อ: เช่น การติดเชื้อในช่องปัสสาวะหรือปอด อาจเพิ่มระดับน้ำตาลชั่วคราว
• ยาบางประเภท: เช่น สเตียรอยด์ (prednisone) หรือยารักษาโรคจิต (antipsychotics) ที่เพิ่มระดับน้ำตาล

คำแนะนำ: หากค่า HbA1c สูง ควรปรึกษาแพทย์เพื่อปรับแผนการรักษา เช่น เพิ่มยา, ควบคุมอาหาร, หรือออกกำลังกาย

ค่า HbA1c ต่ำ

ค่า HbA1c ที่ต่ำกว่าปกติ (พบได้น้อย) อาจบ่งบอกถึง:

• ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำบ่อยครั้ง: ในผู้ป่วยเบาหวานที่ใช้ยาลดน้ำตาลมากเกินไป
• ภาวะโลหิตจาง: เช่น ภาวะขาดธาตุเหล็ก, ธาลัสซีเมีย, หรือการสูญเสียเลือด ซึ่งอาจรบกวนผล HbA1c
• โรคตับหรือไต: ที่ส่งผลต่อการสร้างเม็ดเลือดแดง
• การตั้งครรภ์: อาจทำให้ผล HbA1c ต่ำกว่าความเป็นจริง

คำแนะนำ: หากค่า HbA1c ต่ำเกินไป ควรปรึกษาแพทย์เพื่อหาสาเหตุและปรับยา

ข้อจำกัดของการตรวจ HbA1c

ถึงแม้ HbA1c จะเป็นเครื่องมือที่มีประโยชน์ แต่ก็มีข้อจำกัด ดังนี้:

• ไม่สามารถบอกภาวะน้ำตาลต่ำ: HbA1c วัดค่าเฉลี่ย ไม่สามารถบอกถึงความผันผวนของระดับน้ำตาล เช่น ภาวะน้ำตาลต่ำ (hypoglycemia)
• ไม่แสดงระดับน้ำตาลหลังอาหาร: ผู้ป่วยบางรายอาจมีน้ำตาลสูงหลังอาหารหรือก่อนนอน ซึ่ง HbA1c ไม่สามารถบอกได้ ต้องตรวจน้ำตาลในเลือดตามปกติควบคู่ไปด้วย

ปัจจัยที่อาจส่งผลต่อผลตรวจ HbA1c

ผล HbA1c อาจได้รับผลกระทบจากปัจจัยต่อไปนี้:

• ภาวะโลหิตจาง: เช่น ธาลัสซีเมีย หรือการสูญเสียเลือด อาจทำให้ผล HbA1c คลาดเคลื่อน
• การตั้งครรภ์: อาจทำให้ผล HbA1c ต่ำกว่าความเป็นจริง
• ยาบางชนิด: เช่น ยาที่ใช้รักษาโรคเอดส์ หรือยาไฮดรอกซียูเรีย อาจรบกวนผล
• ความผิดปกติของเม็ดเลือดแดง: เช่น อายุเม็ดเลือดแดงสั้นลงในบางโรค

วิธีเตรียมตัวก่อนตรวจ HbA1c

นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร แนะนำขั้นตอนต่อไปนี้เพื่อให้ผลการตรวจแม่นยำ:

1. ไม่ต้องงดอาหารหรือน้ำ: การตรวจ HbA1c สามารถทำได้ทุกช่วงเวลา เพราะผลไม่ขึ้นกับมื้ออาหาร
2. แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้: เช่น ยารักษาเบาหวาน, วิตามิน, หรือยาอื่นๆ ที่อาจส่งผลต่อผลตรวจ
3. แจ้งประวัติสุขภาพ: เช่น ภาวะโลหิตจาง, การตั้งครรภ์, หรือโรคตับ/ไต เพื่อให้แพทย์แปลผลได้ถูกต้อง

การตรวจอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง

แพทย์อาจสั่งตรวจเพิ่มเติมร่วมกับ HbA1c เพื่อวินิจฉัยให้แน่ชัด เช่น:

• Fasting Plasma Glucose (FPG): ตรวจระดับน้ำตาลในเลือดหลังงดอาหาร 8 ชั่วโมง
• Oral Glucose Tolerance Test (OGTT): ตรวจการตอบสนองของร่างกายต่อน้ำตาล
• Random Plasma Glucose: ตรวจระดับน้ำตาลในเลือดแบบสุ่ม
• Complete Blood Count (CBC): เพื่อดูภาวะโลหิตจางที่อาจรบกวนผล HbA1c

คำแนะนำในการติดตามและควบคุมเบาหวาน

เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดีและลดความเสี่ยงภาวะแทรกซ้อน:

• ตรวจ HbA1c เป็นประจำ: ควรเจาะเลือดตรวจ HbA1c ทุก 3-6 เดือน โดยเฉพาะในเด็กและผู้ป่วยที่ควบคุมน้ำตาลได้ไม่ดี
• ตรวจน้ำตาลในเลือดตามปกติ: เช่น การเจาะปลายนิ้ว เพื่อดูระดับน้ำตาลในแต่ละวันและป้องกันภาวะน้ำตาลต่ำ
• ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด: รับประทานยาตามแพทย์สั่ง, ควบคุมอาหารโดยลดน้ำตาลและคาร์โบไฮเดรต, และออกกำลังกายสม่ำเสมอ
• ลดน้ำหนัก: หากน้ำหนักเกิน เพราะน้ำหนักตัวมากอาจทำให้ควบคุมน้ำตาลได้ยาก
• เลิกสูบบุหรี่: เพราะการสูบบุหรี่เพิ่มความเสี่ยงภาวะแทรกซ้อนจากเบาหวาน
• ตรวจสุขภาพเป็นประจำ: เช่น ตรวจตา, ไต, และเท้า เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน

หากผล HbA1c ต่ำเกินไป:

• ระวังภาวะน้ำตาลต่ำ: รับประทานอาหารให้ตรงเวลา และพกของว่าง เช่น ลูกอม เพื่อแก้ภาวะน้ำตาลต่ำฉุกเฉิน
• ปรึกษาแพทย์: เพื่อปรับยาให้เหมาะสม และตรวจหาสาเหตุ เช่น ภาวะโลหิตจาง

ภาพประกอบ

การตรวจ HbA1c ในประเทศไทย

การตรวจ HbA1c สามารถทำได้ที่โรงพยาบาลหรือคลินิกทั่วไปในประเทศไทย เช่น รพ.สต., โรงพยาบาลรัฐ และโรงพยาบาลเอกชน ค่าใช้จ่ายโดยทั่วไปอยู่ที่ 300–1,000 บาท ขึ้นอยู่กับสถานที่ ผลการตรวจมักทราบภายใน 1-2 วัน ดูข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ.

ตารางสรุปค่า HbA1c

สำหรับผู้ใหญ่

สำหรับเด็ก

หากผลเลือดท่านอยู่ในช่วงภาวะเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวาน ท่านจะต้องดูแลตัวเองเหมือนโรคเบาหวาน หากผลเลือดท่านเป็นโรคเบาหวานท่านจะต้องปรึกษาแพทย์เพื่อรักษา

นอกจากนั้นค่าผลเลือดน้ำตาลเฉลี่ย HbA1c ยังประเมินค่าน้ำตาลในเลือดดังตารางข้างล่าง

สรุป

Glycohemoglobin HbA1c เป็นการตรวจที่สำคัญเพื่อดูการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดในช่วง 2-3 เดือน ช่วยวินิจฉัยโรคเบาหวาน ติดตามการรักษา และป้องกันภาวะแทรกซ้อนในทั้งผู้ใหญ่และเด็ก หากผลผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อปรับแผนการรักษาและดูแลสุขภาพอย่างเหมาะสม

ทบทวนวันที่: 21 เมษายน 2568
โดย: นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์

เอกสารอ้างอิง

• NIDDK: A1C Test
• American Diabetes Association: A1C and eAG
• Mayo Clinic: A1C Test
• American Diabetes Association (2011). Diagnosis and classification of diabetes mellitus. Diabetes Care, 34(Suppl 1): S62-S69.
• http://www.webmd.com/diabetes/glycohemoglobin-ghb
• http://www.uofmhealth.org/health-library/hw8432#hw8441

น้ำตาล น้ำตาลหลังอดอาหาร8ชั่วโมง น้ำตาลหลังจากรับประทานอาหาร2ชั่วโมง การทดOGTT

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ HbA1c (FAQ)

Glycohemoglobin HbA1c คืออะไร?

Glycohemoglobin HbA1c เป็นการตรวจเลือดที่วัดระดับน้ำตาลสะสมในช่วง 2-3 เดือน เพื่อบ่งบอกการควบคุมเบาหวาน

ค่า HbA1c ปกติสำหรับเด็กคือเท่าไหร่?

ค่า HbA1c สำหรับเด็กควรอยู่ที่: อายุน้อยกว่า 6 ปี น้อยกว่า 8.5%, อายุ 6-12 ปี น้อยกว่า 8%, อายุ 13-19 ปี น้อยกว่า 7.5%

อะไรทำให้ค่า HbA1c สูง?

ค่า HbA1c สูงอาจเกิดจากการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไม่ดี, การติดเชื้อ, ยาบางประเภท, หรือขาดการออกกำลังกาย

ต้องเตรียมตัวอย่างไรก่อนตรวจ HbA1c?

การตรวจ HbA1c ไม่ต้องงดอาหารหรือน้ำ เพียงแจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้