ปัสสาวะมาก Polyuria: การทำความเข้าใจ และการจัดการการปัสสาวะที่ไม่สามารถควบคุมได้

การปัสสาวะมีความสำคัญสำหรับร่างกายเพราะเป็นกระบวนการที่ช่วยกำจัดของเสียและสารพิษออกจากร่างกาย อย่างไรก็ตาม หากคุณพบว่าคุณมีปัสสาวะมากเกินไปโดยไม่มีเหตุผลที่ชัดเจน อาจเป็นเครื่องหมายของโรคที่ควรตรวจสอบอย่างรวดเร็ว เฉพาะถ้ามีความผิดปกติร่วมกับอาการอื่น ๆ เช่น ปัสสาวะมีกลิ่นและรสน้ำตาล หรือมีความกระหายของน้ำตาลในปัสสาวะ

ปัสสาวะมากคืออะไร?

ปัสสาวะมาก Polyuria คือ ภาวะที่มีปัสสาวะมากผิดปกติ โดยจะมีปัสสาวะมากกว่า 3 L/day หรือ 50 mL/kg/day

มากกว่า 2L/day ในเด็ก

(อย่างน้อยต้อง 2.5-3L ขึ้นไป เรียกว่าเป็น polyuria)(ปกติปัสสาวะออกประมาณ 40ml /kg /day) การที่ร่างกายปัสสาวะมากนั้นส่วนใหญ่มักจะมีสาเหตุมาจากปัจจัยหลายปัจจัย รวมถึงโรคทางระบบประสาท, โรคเบาหวาน, หรือโรคไต เป็นต้น

สาเหตุของ Polyuria

สาเหตุ พบได้ในโรค

เบาจืด (Diabetes insipidus, DI) ผู้ป่วยจะมีอาการหิวน้ำมากแม้ว่าจะดื่มน้ำในปริมาณที่มาก โรคนี้จะมีอาการปัสสาวะออก
มากในเด็กอาจถึง 400 มล.ต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมต่อวัน เด็กจะดื่มน้ำมากด้วย กินอาหารน้อยลง น้ำหนักลด อาจมีปัสสาวะรดที่นอน ทั้งที่ก่อนหน้านั้นไม่เคยปัสสาวะรดที่นอน เกิดจากหลายสาเหตุคือ

True central idiopathic DI คือ โรคเบาจืดที่เกิดจากการขาด Antidiuretic hormone (ADH) โดยตรวจไม่พบสาเหตุ
Organic DI เป็น DI ที่พบบ่อยที่สุด เกิดจากการขาด ADH โดยเป็นผลจากการที่มีพยาธิสภาพที่บริเวณ hypothalamus และต่อมใต้สมอง pituitaryเกิดโรค ได้แก่ ได้รับอันตราย เนื้องอกเช่น craniopharyn¬gioma, pituitary adenoma, histiocytosis, โรคติดเชื้อ เช่นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ( encephalitis), granulomatous disease
Nephrogenic DI เกิดจากไต ไม่ตอบสนองต่อ ADH เป็นโรคที่เป็นมาแต่กำเนิด อาจมีประวัติคนในครอบครัว เป็น แบบเดียวกัน ถ่ายทอดแบบ x-linked recessive เด็กชายอาการรุนแรงกว่าเด็กหญิง จะมีอาการตั้งแต่ยังเป็นทารก ร้องกวน หงุดหงิด เลี้ยงไม่โต มีภาวะขาดน้ำ

Primary polydipsia หรือ Psychogenic polydipsia เกิดจาก คนไข้มีความผิดปกติทางพฤติกรรม ทำให้ดื่มน้ำมาก (compulsive water drinking) จึงมีปัสสาวะออกมากตามมา พวกนี้จะนอนหลับดีในเวลากลางคืน อาการดื่มน้ำมากปัสสาวะมากจะหายไปในขณะนอนหลับ
โรคเบาหวาน (Diabetes mellitus)ทั้งโรคเบาหวานชนิดที่1 และเบาหวานชนิดที่2จะมีอาการดื่มน้ำมาก ปัสสาวะมาก อาจปัสสาวะรดที่นอน กินอาหารมากขึ้น แต่น้ำหนักลดอย่างมาก เพลีย
โรคต่างๆ ที่ทำให้ไตไม่สามารถเก็บน้ำไว้ได้ เช่น chronic pyelonephritis, hypercalcemia, chronic hypokalemia เป็นต้น
การตั้งครรภ์ก็สามารถทำให้เกิดโรคเบาจืดระหว่างตั้งครรภ์ และอาการจะดีขึ้นหลังคลอด
โรคไต ผู้ป่วยอาการโรคไตเบื้องต้นอาจจะมีอาการปัสสาวะบ่อยซึ่งเป็นอาการเตือน
โรค Cushing's syndrome. เป็นโรคที่ร่างกายสร้างฮอร์โมน cortisolมากเกินไปซึ่งมีผลต่อs ADH
ภาวะแคลเซี่ยมในเลือดสูงซึ่งมีผลต่อ ADH ซึ่งผลต่อการปัสสาวะ
ความวิตกกังวล ซึ่งมีต่อต่อระดับ vasopressin ทำให้มีผลต่อปัสสาวะ
ยาหลายชนิดมีผลต่อการปัสสาวะ
ยาลดความดันโลหิตกลุ่ม Calcium channel blockers ยานี้จะขยายหลอดเลือดทำให้เลือดไปที่ไตมากขึ้นจึงทำให้ปัสสาวะมาก
ยาขับปัสสาวะ ยานี้ขับน้ำและเกลือกออกจากร่างกาย
ยา Lithium สำหรับรักษาไบโพล่าจะทำไตบาดเจ็บ
ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRIs
ยากลุ่ม Tetracyclineซึ่งมีผลต่อการสร้าง ADH
แอลกอฮอลล์จะป้องกันหลั่ง ADH.
กาแฟจะทำให้ปัสสาวะมากขึ้น

อาการของภาวะปัสสาวะมาก

ผู้ป่วยจะปัสสาวะมากซึ่งหากมากกว่า 3 ลิตรถือว่าผิดปกติ อาการขึ้นกับโรคพื้นฐาน เช่นหากเป็นเบาหวานหรือเบาจืดจะมีอาการหิวน้ำ

ปัสสาวะบ่อย
ปัสสาวะในเวลากลางคืน (nocturia)
รู้สึกกระหายน้ำบ่อย
น้ำหนักลด
อ่อนเพลีย
ปวดปัสสาวะ
ปัสสาวะเป็นเลือด

การวินิจฉัยและการรักษาปัสสาวะมาก

การวินิจฉัยโรค Polyuria จะต้องอาศัย

ประวัติการเจ็บป่วย แพทย์จะถามถึงประวัติโรคประจำตัว ระยะเวลาที่เริ่มเป็น การดื่มน้ำ ยาที่รับประทานเป็นประจำ
อาการของปัสสาวะบ่อย อาการหิวน้ำ ความถี่ของการปัสสาวะเวลากลางคืน อาการของโรคอื่นๆ
การตรวจร่างกาย แพทย์จะตรวจร่างกายหาร่องรอยของโรคเบาหวาน ตรวจเท้าว่ามีอาการบวมหรือไม่
ผ่านการตรวจร่างกาย, การตรวจทางห้องปฏิบัติการ, และการตรวจร่างกายทางภาพ เพื่อหาสาเหตุและวิธีการรักษาที่เหมาะสม

การรักษา Polyuria จะขึ้นอยู่กับสาเหตุและอาการที่เกิดขึ้น ซึ่งอาจรวมถึงการควบคุมโรคพื้นฐานเช่น โรคเบาหวาน, การรักษาทางยา, หรือการรักษาทางหัตถการเมื่อจำเป็น

การรักษา

การรักษาปัสสาวะมากขึ้นอยู่กับสาเหตุของโรค ในกรณีที่เกิดจากโรคเบาหวาน แพทย์จะรักษาด้วยยารักษาโรคเบาหวาน ในกรณีที่เกิดจากโรคไต แพทย์อาจรักษาด้วยยาหรือการผ่าตัด ในกรณีที่เกิดจากโรคต่อมไทรอยด์ แพทย์จะรักษาด้วยยารักษาโรคต่อมไทรอยด์ เป็นต้น หากปัสสาวะมากจากการรับประทานยาที่มี lithium ก็ให้เปลี่ยนยา หากเกิดจากโรคเบาหวานก็ให้ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด

สรุป

Polyuria หรือปัสสาวะมากอาจเป็นได้จากหลายสาเหตุ หากมีอาการปัสสาวะมาก ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุและรับการรักษาที่เหมาะสม ไม่ควรซื้อยารับประทานเอง เพราะอาจส่งผลเสียต่อสุขภาพได ควรพบแพทย์ทันทีหากพบว่ามีอาการนี้เพื่อให้ได้การวินิจฉัยและการรักษาที่เหมาะสม การรักษาเร็วๆ นี้สามารถช่วยลดความรุนแรงของโรคและป้องกันอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได้

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว