 |
|---|
หน้าหลัก | สุขภาพดี | สุภาพสตรี | การแปลผลเลือด | โรคต่างๆ | วัคซีน
มาลาเรียขึ้นสมอง
มาลาเรียขึ้นสมองเป็นโรคแทรกซ้อนที่สำคัญที่สุดของการติดเชื้อ Plasmodium falciparum โดยมีอัตราการเสียชีวิตสูงถึง 50% ผู้ป่วยจะมีอาการโคม่าและตรวจพบเชื้อมาลาเรียในกระแสเลือด อัตราการเสียชีวิตสูงมาก และหากผู้ป่วยที่รอดชีวิตบางรายจะมีความบกพร่องทางสติปัญญา การพูด อาการชัก และระบบประสาทในระยะยาว
ในแต่ละปีมีผู้เสียชีวิตจากโรคมาลาเรียมากกว่าหนึ่งล้านคน
จำกัดความ
โรคมาลาเรียขึ้นสองในคนมักจะเป็นไข้เฉียบพลันและส่วนใหญ่มีสมองอักเสบแบบกระจาย ซึ่งเกิดขึ้นในผู้ป่วยที่ติดเชื้อ Plasmodium falciparum
องค์การอนามัยโลกได้เสนอเกณฑ์สามประการสำหรับการวินิจฉัยโรคมาลาเรียในสมอง:
มักมีการทำงานของอวัยวะอื่นบกพร่องอย่างรุนแรง พารามิเตอร์ที่มีอิทธิพลทางอ้อมต่อการทำงานของสมอง ได้แก่
ระบาดวิทยา
มาลาเรียฟัลซิปารัมเป็นสาเหตุสำคัญของการเจ็บป่วย ความพิการทางระบบประสาท และการเสียชีวิตในประเทศเขตร้อน การแพร่กระจายส่วนใหญ่เกิดขึ้นในอนุภูมิภาคทะเลทรายซาฮาราซึ่งเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปีได้รับผลกระทบมากที่สุดและอุบัติการณ์ของโรคลดลงในเด็กโตที่มีภูมิคุ้มกันเพิ่มขึ้น มาลาเรียชนิดรุนแรงมักจะมีโลหิตจาง ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ และภาวะกรดในเลือด อาการชักซ้ำๆ อาการโคม่า หรืออวัยวะล้มเหลวหลายส่วน เป็นสาเหตุที่ทำให้เสียชีวิตได้มากกว่าหนึ่งล้านรายต่อปี มาลาเรียในสมองเป็นอาการทางระบบประสาทที่รุนแรงที่สุดของโรคมาลาเรียชนิดรุนแรง อุบัติการณ์สูงสุดเกิดขึ้นในเด็กก่อนวัยเรียนและอย่างน้อย 575,000 คนในแอฟริกาพัฒนามาเลเรียในสมองทุกปี อย่างไรก็ตาม รายงานล่าสุดชี้ให้เห็นว่าอุบัติการณ์ของโรคมาลาเรียขั้นรุนแรงกำลังลดลง
การวินิจฉัยมาลาเรียในสมอง
พบมาลาเรียในสมองได้ร้อยละ 7 ของผู้ป่วยโรคมาลาเรีย P. falciparum ร้อยละ20-25 ของการเสียชีวิตจากโรคมาลาเรีย P. falciparum เกิดจากมาลาเรียขึ้นสมอง ในบุคคลที่ไม่มีภูมิคุ้มกันมาลาเรียเข้าสมองเกิดขึ้นได้ทุกเพศทุกวัย แต่ในพื้นที่ทีเป็นแหล่งระบาด์ ส่วนใหญ่จะเกิดในเด็กอายุต่ำกว่าห้าขวบ ความถี่สูงสุดอยู่ระหว่างอายุ2-3ปี
อาการของมาลาเรียขึ้นสมอง
ระยะฟักตัวของมาลาเรีย
ระยะฟักตัวหรือช่วงเวลาระหว่างยุงกัดจนกระทั้งมีไข้สูงกว่า 37.8 คือ 11-14 วัน ในการติดเชื้อ P. falciparum อย่างไรก็ตาม ระยะฟักตัวจะค่อนข้างแปรปรวน ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ของมาลาเรีย
อาการนำของมาลาเรียขึ้นสมอง
ในขั้นต้น ผู้ป่วยมักบ่นว่ามีอาการที่ไม่เฉพาะเจาะจง มักจะเริ่มต้นอาการไข้ อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ปวดตามตัว และความเหนื่อยล้าเป็นๆหายๆจนเข้าใจผิดว่าติดเชื้อไวรัส เด็กมักจะมีอาการกะทันหัน มักมีอาการไข้สูง ปวดศีรษะ กระสับกระส่าย และอาเจียน ภายในไม่กี่ชั่วโมง แต่บางครั้งอาการทางสมองก็มาช้า
ไข้เป็นๆหายๆ
ไข้ของโรคมาลาเรียจะมลักษณะที่สำคัญสามขั้นตอนคือ
ระยะเวลาของอาการเป็นๆหายๆ มักอยู่ที่ 3 ถึง 6 ชั่วโมง ในมาลาเรียชนิดร้ายที่ชื่อ falciparum
มาลาเรียขึ้นสมอง
อาการของโรคมาลาเรียในสมองคืออาการโคม่าเป็นอาการที่รุนแรงที่สุดอาการโคม่าเกิดขึ้นอย่างกะทันหัน โดยมีอาการชักบ่อยครั้ง หลังจากมีไข้ 1-3 วัน เด็กบางคนมีอาการโคม่าหลังจากอ่อนแรงและล้มลง เด็กจะมีการบวมของสมอง, ความดันในกะโหลกศีรษะสูง, การเปลี่ยนแปลงของจอประสาทตา (การตกเลือด, การเปลี่ยนสีของหลอดเลือดและหรือ papilledema) และสัญญาณก้านสมอง (ความผิดปกติในท่าทางเข่นนอนเกร็งเหยียดเท้า, ขนาดรูม่านตาและปฏิกิริยา, การเคลื่อนไหวของตาหรือรูปแบบการหายใจผิดปกติ) ภาวะแทรกซ้อนทางระบบอื่น ๆ เช่นโรคโลหิตจาง, ภาวะกรดในเลือด, ความไม่สมดุลของอิเล็กโทรไลต์และภาวะน้ำตาลในเลือดสูงหรือภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ และการช็อกมักเกิดขึ้น การพยากรณ์โรคนั้นร้ายแรงในผู้ป่วยที่โคม่าอย่างสุดซึ้งที่มีภาวะเลือดเป็นกรดจากการเผาผลาญอย่างรุนแรง ภาวะช็อก ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ และอาการชักซ้ำๆ
ในผู้ใหญ่ โรคมาลาเรียในสมองเป็นส่วนหนึ่งของโรคมาลาเรียชนิดรุนแรงจากหลายอวัยวะล้มเหลว ผู้ป่วยจะมีไข้ ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามร่างกาย และค่อยๆ หมดสติและโคม่า อาการโคม่าจะหายช้ากว่า ภาวะโลหิตจาง, ฮีโมโกลบินในปัสสาวะ, โรคดีซ่าน, ช็อก, ไตวาย, กรดแลคติก, เลือดออกผิดปกติ, อาการปอดบวมน้ำและกลุ่มอาการหายใจลำบากในผู้ใหญ่อาจเกิดขึ้น บางรายเกิดสมองขาดเลือด และ cerebral venous หรือ dural sinus thrombosis ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการแข็งตัวของเลือดที่ไม่ปกติ อาจสังเกตพบการติดเชื้อร่วมของแบคทีเรีย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ที่มีอาการช็อก และสาเหตุส่วนใหญ่ของการเสียชีวิตในช่วงปลายๆ
ไข้มาลาเรียขึ้นสมอง จะมีไข้ และมีอาการทางสมองอาจนำหน้าด้วยอาการปวดศีรษะอย่างรุนแรง สับสน ง่วงนอน และอาการชักในหลาย ๆ กรณี ซึมลงจนกระทั่งเกิด อาการโคม่า แต่ถ้าอาการโคม่ายังคงอยู่นานกว่าหกชั่วโมงหลังจากการชักในเด็กที่เป็นโรคมาลาเรีย P. falciparum การวินิจฉัยโรคมาลาเรียขึ้นสมองควรได้รับการวินิจฉัย
อาการทางระบบประสาท
การวินิจฉัยโรคมาลาเรียขึ้นสมอง
โดยพื้นฐานแล้วเป็นการวินิจฉัยทางคลินิกตามคำจำกัดความ และตรวจหาสาเหตุอื่นที่ทำให้เกิดโคม่าไม่พบ ร่วมกับการตรวจพบเชื้อมาลาเรียในกระแสเลือดทำให้วินิจฉัยว่าเป็นมาลาเรียขึ้นสมอง
ควรทำการหาปริมาณของปรสิต: ปรสิตจะถูกนับเนับจำนวนมาลาเรียเมื่อเทียบกับเซลล์เม็ดเลือดแดง 500 เซลล ความหนาแน่นของปรสิตสูงจะพบในผู้ป่วยมาลาเรียที่มีความรุนแรง
การตัดสินใจในการรักษาแบบเฉียบพลัน
ยาต้านมาเลเรียมีหลายประเภท ซึ่งแต่ละประเภทอาจมีผลต่อระยะที่แตกต่างกันของปรสิตและสายพันธุ์ที่แตกต่างกัน
การรักษาเสริม:
การรักษาภาวะแทรกซ้อน
ผลลัพธ์
หากไม่มีการรักษา มาลาเรียในสมองส่วนใหญ่จะเสียชีวิต ในเด็กมีการให้ยาต้านมาเลเรียทางหลอดเลือด (ซินคอนอยด์หรืออนุพันธ์ของอาร์เตมิซินิน) แต่ก็ยังมีร้อยละ 15-20% เสียชีวิต อย่างไรก็ตามในผู้ใหญ่อัตราการเสียชีวิตลดลงหากผู้ป่วยได้รับการรักษาด้วย artesunate ทางหลอดเลือดดำ
การศึกษาก่อนหน้านี้ชี้ให้เห็นว่าผู้ป่วยที่รอดชีวิตฟื้นตัวเต็มที่ แต่ในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา เป็นที่ชัดเจนว่าเด็กจำนวนมากได้รับบาดเจ็บที่สมองอย่างมีนัยสำคัญร้อยละ 11 มีปัญหาทางระบบประสาทเช่น ตาบอด การเคลื่อนไหวผิดปกติ(ataxia) และภาวะ hypotoniaแต่จะดีขึ้นตามเวลา ร้อยละ25มีความบกพร่องในระยะยาวโดยเฉพาะด้านความรู้ความเข้าใจ การทำงานของมอเตอร์ หรือความบกพร่องทางพฤติกรรม และโรคลมชักร้อยละ 10
กลไกการเกิดโรคของความบกพร่องบางอย่าง
1ปัจจัยเสี่ยงของความบกพร่องทางสติปัญญา ได้แก่ ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ อาการชัก ความลึกและระยะเวลาของอาการโคม่าและภาวะขาดออกซิเจนในเลือด มีการศึกษาเพียงชิ้นเดียวที่ตรวจสอบการเกิดภูมิคุ้มกันบกพร่องของความบกพร่องทางสติปัญญา ในการศึกษานี้ ระดับของไซโตไคน์และคีโมไคน์หลายชนิดในซีรัมไม่มีสัมพันธ์กับการด้อยค่าหลังการปลดปล่อย 6 เดือน แต่ระดับ TNF ในน้ำไขสันหลังมีความสัมพันธ์กับความจำในการทำงานและความสนใจซึ่งชี้ให้เห็นว่าระดับ TNF ของระบบประสาทส่วนกลางที่เพิ่มขึ้นส่งผลเสียต่อผลลัพธ์ด้านความรู้ความเข้าใจในระยะยาว
2 ความบกพร่องทางการพูดและภาษา มาลาเรียในสมองเป็นสาเหตุสำคัญของความผิดปกติทางภาษาที่ได้มาในเขตร้อน พบ11.8% ของเด็กที่รอดตาย มีปัญหาด้านคำศัพท์ คำพูดที่เปิดกว้างและการแสดงออก การค้นหาคำ และการออกเสียง
3 โรคลมบ้าหมหรือโรคลมชักโรคลมบ้าหมูเกิดขึ้นประมาณ 10% และอุบัติการณ์สะสมเพิ่มขึ้นตามเวลา โรคลมบ้าหมูอาจเป็นผลมาจากการบาดเจ็บจากการขาดออกซิเจน/การขาดเลือด
4 พฤติกรรมและความผิดปกติของระบบประสาทและจิต ในเด็ก ปัญหาด้านพฤติกรรมรวมถึงการไม่ใส่ใจ หุนหันพลันแล่นและสมาธิสั้น ความผิดปกติทางพฤติกรรม และการพัฒนาสังคมที่บกพร่อง มีการสังเกตพฤติกรรมที่ครอบงำ ทำร้ายตัวเอง และทำลายล้าง อาการจะเกิดขึ้น 1-4 เดือนหลังจากติดเชื้อ ในผู้ใหญ่ อาการทางระบบประสาทภายหลังมาลาเรีย จะเกิดขึ้นหลังจากกำจัดปรสิตแล้ว กลไกการเกิดโรคยังไม่ชัดเจน
สรุป
โรคมาลาเรียขึ้นสมองเป็นภาวะที่รุนแรงที่สุดของการติดเชื้อมาลาเรียชนิด P.falciparum โดยมีอัตราการเสียชีวิตสูงถึง 50% เกณฑ์การวินิจฉัยทางคลินิกประกอบด้วยอาการโคม่าที่ไม่สามารถหาสาเหตุอื่นได้ และการยืนยันการติดเชื้อ P.falciparum นอกจากอาการโคม่ายังพบอาการโรคลมชักมากถึง 80% และยังพบอาการของอวัยวะอื่นๆร่วมด้วย การรักษาโรคมาลาเรีย P.falciparum รุนแรง รวมถึง มาลาเรียในสมอง คือการให้ยา quinine dihydrochloride ทางหลอดเลือดดำ ยากันชัก เดกซ์ทรานที่มีน้ำหนักโมเลกุลต่ำ เฮปาริไนเซชันแบบเต็มขนาด หรือเดกซาเมทาโซน เพนทอกซิฟิลลีน ที่ให้เป็นยาเสริม อาจให้การรักษาในโรคมาลาเรียในสมองดีขึ้น
นอกจากอัตราการตายแล้ว ผลที่ตามมาทางระบบประสาท สามารถเกิดขึ้นได้โดยเฉลี่ยสูงถึง 7% ของผู้ป่วยโรคมาลาเรียในสมอง การชักยืดเยื้อเป็นเวลานาน โคม่าและโรคโลหิตจางรุนแรงมักเกี่ยวข้องกับการพัฒนาของผลที่ตามมาทางระบบประสาท
ผลลัพธ์:
โรคแทรกซ้อนทางสมองขึ้นกับ ระยะเวลาที่โคม่า การชัก ภาวะโลหิตจางอย่างรุนแรง
วงจรชีวิต >แหล่งระบาด >ลักษณะทางคลินิก >การวินิจฉัย >การรักษา >โรคแทรกซ้อน >การป้องกัน > มาลาเรียขึ้นสมอง