การตรวจมะเร็งตับ Alpha – fetoprotein (AFP)

Alpha – fetoprotein (AFP)  คืออะไร

Alpha – fetoprotein (AFP) เป็นสารชีวเคมีที่มีโปรตีนเป็นองค์ประกอบหลัก โดยเป็นสารที่ผลิตขึ้นจากเซลล์ตับที่ยังโตไม่เต็มวัย และเป็นโปรตีนที่สร้างมาจากรก ใช้ค่านี้ในการตรวจสอบความผิดปกติของรก และเนื้อเยื่อที่เกี่ยวข้องกับรก และยังสามารถตรวจพบในผู้ป่วยมะเร็งตับ

• สำหรับหญิงตั้งครรภ์ ระดับ Alpha – fetoprotein (AFP) ในเลือดจะสามารถตรวจพบได้ตั้งแต่อายุครรภ์ 7 สัปดาห์ และจะสูงขึ้นเรื่อย ๆ จนสูงสุดเมื่ออายุครรภ์ประมาณ 28-32 สัปดาห์ หากทารกมีความผิดปกติของสมอง(Neural tube defect) จะตรวจพบ AFP ในเลือดของมารดาและในน้ำคร่ำสูงกว่าปกติ 2-3.5 เท่า
• บุคคลทั่วไปที่อยู่ในวัยผู้ใหญ่ทั้งผู้ชายและผู้หญิงที่ไม่ได้ตั้งครรภ์ คือไม่เกิน 20 ng/mL

ข้อบ่งชี้ในการเจาะเลือดตรวจ AFP

• ใช้ตรวจหาความผิกปกติในระหว่างตั้งครรภ์
• ใช้ตรวจคัดกรองหญิงตั้งครรภ์ที่อายุมาก
• หญิงตั้งครรภ์ที่บุตรก่อนหน้านี้มีความผิดปกติของโครโมโซม
• ประวัติครอบครัวมีความผิดปกติเกี่ยวกับโครโมโซม
• คัดกรองและติดตามมะเร็งตับ

วิธีการตรวจ Alpha – fetoprotein (AFP)

วิธีการตรวจโดยการเจาะเลือดดำส่งตรวจ ไม่ต้องอดอาหาร จะทราบผลหลังจากห้องปฏิบัติการแลปได้รับเลือดแล้วสองชั่วโมง การรายงานผลรายงานเป็นตัวเลข มีหน่วยเป็น IU/ml โดยใช้ค่าอ้างอิงในคน 0 - 5.8 IU/ml

(ในกรณีต้องการปรับหน่วยเป็น ng/ml ให้ใช้ conversion factor: IU/ml x 1.21 = ng/ml)

ค่าปกติของ AFP

• ค่า alfa-fetoprotein ในผู้ใหญ่ทั้งหญิงและชายอยู่ระหว่าง 0 ng/ml - 40 ng/ml.
• ค่า Alpha – fetoprotein ในหญิงตั้งครรภ์จะเริ่มขึ้นสัปดาห์ที่14จนสัปดาห์ที่32 ระหว่างสัปดาห์ที่15-20ค่า Alpha – fetoprotein จะอยู่ระหว่าง 10 ng/ml - 150 ng/ml
• ค่า Alpha – fetoprotein ที่เพิ่มมากกกว่า 200 ng/ml ในผู้ป่วยตับแข็งให้สงสัยว่าอาจจะมีมะเร็งตับ

ค่าปกติของคนทั่วไป AFP=<15 ng/ml

ความผิดปกติที่พบ

ค่า AFP สูงมาก อาจจะมีโรค

• มะเร็งตับ
• มะเร็งรังไข่
• มะเร็งอัณฑะ
• มะเร็งชนิดอื่นดังกล่าวข้างต้น
• อาจจะเป็นโรคอื่นที่ไม่ใช่มะเร็ง
• สำหรับหญิงตั้งครรภ์อาจมีโรคแทรกซ้อนหรือมีความผิดปกติของทารกเกิดขึ้นเกิด

AFP เป็น tumor marker ที่ได้รับการยอมรับให้นำมาใช้ตรวจหามะเร็งตับ ในกลุ่มที่เสี่ยง (high-risk population) ซึ่งได้แก่

• ผู้ป่วยตับอักเสบเรื้อรัง (chronic hepatitis), 
• ผู้ที่เป็นพาหะของไวรัสตับอักเสบ บี (hepatitis B carrier),
•  ผู้ป่วยโรคตับแข็ง (cirrhosis) เป็นต้น 

โดยแนะนำให้ตรวจซ้ำทุก 3 - 6 เดือน และ/หรือ ร่วมกับการตรวจอัลตราซาวด์ (ultrasound) ของตับ AFP มักมีค่าสูงกว่าปกติมากในผู้ป่วย มะเร็งตับ (hepatocellular carcinoma)  และมะเร็งของรังไข่ และ/หรือ อัณฑะ ชนิด embryonal cell carcinoma   รวมทั้งยังอาจพบระดับสูงขึ้นได้ในมะเร็งปอด และมะเร็งของระบบทางเดินอาหาร  โดยระดับ AFP ที่ตรวจพบมักจะสัมพันธ์กับระยะของโรคมะเร็งด้วย นั่นคือ ในมะเร็งระยะต้นมักพบ AFP สูงขึ้นเพียงเล็กน้อย แต่จะสูงมากขึ้นเป็นลำดับในมะเร็งระยะท้าย  นอกจากนั้นยังอาจพบ AFP สูงขึ้นได้ในผู้ป่วยโรคตับอื่นๆ ที่ไม่ใช่มะเร็ง แต่ระดับมักไม่สูงมากนัก โรคมะเร็งชนิดไหนที่มีค่า AFP สูง

• มะเร็งตับพบว่าค่า AFP ที่สูงมากร้อยละ90จะเป็นมะเร็งตับ ที่เหลืออีกร้อยละ10 จะเป็นมะเร็งระบบอื่น
• มะเร็งรังไข่
• มะเร็งอัณฑะ
• มะเร็งปอด
• มะเร็งกระเพาะอาหาร
• มะเร็งลำไส้
• มะเร็งเต้านม

โรคที่ไม่ใช่มะเร็งแต่มีค่า AFP สูง

• ตับแข็งมักจะน้อยกว่า 500 ng/ml
• ตับอักเสบ

หญิงตั้งครรภ์ที่มีค่า AFP สูงอาจจะเกิด

• Neural tube defects (e.g., spina bifida, anencephaly)
• Omphalocele
• Gastroschisis

ค่า AFP ในทางต่ำ

หากตรวจพบค่า AFP ในเลือดในทางต่ำ อาจแสดงผลในด้านสุขภาพได้ว่า

• อาจถือว่าปกติ เพราะคนส่วนใหญ่จะตรวจไม่พบหรือตรวจพบได้ค่าที่ต่ำ
• อาจอยู่ในกลุ่มผู้มีสภาวะของโรคมะเร็งตับ (หรือมะเร็งอื่น) แล้วก็ได้ เพียงแต่ค่า AFP ที่ตรวจได้ไม่สำแดงค่าสูงขึ้นให้เห็นความผิดปกติ ในรายที่สงสัยว่าเป็นมะเร็งอาจจะต้องใช้การตรวจอื่นเพิ่ม
• หญิงตั้งครรภ์ที่มีค่า AFP ต่ำอาจจะเกิดจากบุตรเป็นโรค Down syndrome

ปัจจัยที่มีผลต่อค่า AFP

• ค่า AFP จะสูงหลังจากได้รับการตรวจด้วยรังสี
• ครรภ์แฝด
• เป็นเบาหวานขณะตั้งครรภ์
• คนที่สูบบุหรี่
• ผู้ที่อ้วน

การตรวจค่า AFP ในคนท้อง

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430750/

• เรื่องเกี่ยวกับมะเร็ง
• การตรวจมะเร็งแรกเริ่ม
• การเจาะเลือดเพื่อตรวจมะเร็ง
• ปัจจัยเสี่ยงมะเร็ง
• อาการโรงมะเร็ง
• อาหารต้านมะเร็ง
• การป้องกันมะเร็ง
• มะเร็งเต้านม
• มะเร็งลำไส้ใหญ่
• มะเร็งปากมดลูก
• มะเร็งปอด
• มะเร็งตับ
• มะเร็งเม็ดเลือดขาว
• มะเร็งไฝ
• มะเร็งต่อมลูกหมาก
• มะเร็งผิวหนัง
• มะเร็งต่อมธัยรอยด์
• มะเร็งรังไข่
• ทะเร็งถุงน้ำดี
• มะเร็งกระเพาะอาหาร